Verschijnsel bij brand: flashover

Een flashover is een soort explosie die kan ontstaan bij een brand. Tijdens de flashover zal plotseling een gehele (afgesloten) ruimte in brand staan als gevolg van de ontbranding van gassen en dampen. In deze tekst leest u alles over de flashover.

Flashover en backdraft

De flashover en de backdraft zijn twee verschijnselen van brand. Beide brengen grote gevaren met zich mee. Een flashover en een backdraft worden vaak door elkaar gehaald. Zelfs ervaren brandweerlieden halen de termen nog door elkaar. Toch verschillen een flashover en een backdraft heel veel van elkaar.

Definitie van een flashover

Een flashover is het verschijnsel waarbij een ruimte ineens in brand staat door ontbranding van gassen.

De flashover

Elke brand start klein. Dit kleine brandje wordt de beginbrand genoemd en zal warmte overbrengen naar voorwerpen in de buurt. De voorwerpen die in de buurt van de brand staan worden heet, maar vliegen niet in brand. Omdat de temperatuur in de ruimte hoger wordt, komen er gassen vrij. De gassen komen vrij omdat de voorwerpen heet worden en gaan uitgassen. Met uitgassen wordt bedoeld dat door de hitte de voorwerpen gaan 'verdampen' (er komen dus gassen vrij). De vrijgekomen gassen zijn lichter dan lucht en stijgen dus naar boven. Ook zijn deze gassen zeer brandbaar. Omdat de gassen opstijgen zal er bij het plafond een zeer brandbare gaswolk ontstaan.

De gaswolk straalt warmte uit naar alle voorwerpen in de ruimte. Zodoende komen er steeds meer gassen vrij die allen naar het plafond opstijgen. Het resultaat is dat er steeds meer brandbare gassen zijn en de temperatuur zal alleen maar oplopen. Wanneer er in de ruimte een temperatuur van 200 - 300 graden bereikt is, ontstaat er een brandbaar gas-/luchtmengsel. Dit brandbare mengsel zal na verloop van tijd ontstoken worden door de brand.

Tijdens het ontsteken ontstaat er een enorme steekvlam en komt er heel veel warmte vrij. Door de plotselinge toename van temperatuur gaan alle andere voorwerpen in de ruimte spontaan ontbranden. Op deze manier is de brand in de gehele ruimte aanwezig zijn. Het ontstaan van de steekvlam en de explosieve toename van temperatuur is de flashover. Nadat de flashover heeft plaatsgevonden, gaat de temperatuur in die ruimte nog maar weinig omhoog gaan.

Het ontstaan van een flashover

Er bestaat een verband tussen de temperatuur en het tijdsverloop van een brand. Dit verband wordt weergegeven in een standaardbrandkromme en is enkel van toepassing op een brand in een (af)gesloten ruimte. Deze standaardbrandkromme laat u ook zien wanneer de kans op een flashover het grootst is. In de afbeelding hieronder treft u een voorbeeld van een standaardbrandkromme. Bij de eerste verticale (gestippelde) lijn, is het punt waarop een mogelijke flashover op kan treden. De groene lijn laat hier het verloop van een flashover zien (de temperatuur stijgt ineens explosief).

Het is zeer belangrijk om te weten wanneer een flashover kan optreden in een afgesloten ruimte, omdat:

• De brand kan na een flashover niet meer met kleine blusmiddelen geblust worden,
• Tijdens een flashover zal de temperatuur zeer snel stijgen, meestal binnen enkele seconden. Temperaturen van 1000 of 1500 graden kunnen met gemak bereikt worden. Tijdens en vlak na een flashover is het gevaar voor uitbreiding en branddoorslag vele malen groter worden. Branddoorslag betekent dat er brand in een aangrenzende ruimte ontstaat, waar voor de flashover geen brand was,
• Na de flashover is er onvoldoende zuurstof in de ruimte aanwezig. Er zal een onvolledige verbranding ontstaan, met de vorming van koolmonoxide tot gevolg.

Voor een flashover is een afgesloten ruimte echter geen vereiste. Ook op plaatsen waar gassen zich kunnen ophopen, zijn flashovers mogelijk. Een goed voorbeeld hiervan is een brand in het Duitse stadion in Bradfort. Ondanks dat het hier een open ruimte betrof, konden de brandbare gassen zich ophopen onder de kap van de tribunes. U kunt in dit filmpje goed zien dat er een flashover optreedt, de gehele tribune staat ineens in brand.

Hoe herken je een flashover?

Een beginnende flashover kan je aan een aantal punten herkennen:

• Materialen die nog niet bij de brand betrokken zijn gaan roken (uitgassen).
• Er is veel rook in de ruimte aanwezig. Met veel rook wordt bedoeld dat minimaal de bovenste helft van de ruimte vol met rook staat.
• Er moet een gaswolk bovenin de ruimte ontstaan. Op hetzelfde moment gaat de temperatuur zeer snel stijgen. Iemand die op dat moment in die ruimte verblijft, zal door de hitte op de knieën gedwongen worden.
• De deurkruk van de ruimte wordt heet. Met de blote hand is het onmogelijk om de klink nog aan te raken.
• In de rooklaag zijn vlammentongen zichtbaar.

Wanneer kan een flashover optreden?

Er zijn verschillende situaties mogelijk waar een flashover kan optreden. Er is al vermeld dat een flashover voornamelijk optreed in een brandende (afgesloten) ruimte. Dit is een standaardbrand en de meest voorkomende. Toch kan een flashover ook in andere situaties ontstaan.

Flashover in een hoge ruimte

Er kan een flashover optreden in een hoge ruimte (bijvoorbeeld een fabriekshal). Wanneer er brand is in een hoge ruimte, kan het zijn dat de brandweerman niet door heeft dat er grote hoeveelheden rook en hitte ontstaan. De rook stijgt immers naar het plafond toe en hitte stijgt ook op. Doordat het plafond zo hoog is, bestaat de kans dat de brandweerman niet door heeft dat er gevaar voor een flashover is. De rook is slechter te zien en de hitte is aan de grond ook niet zo hoog.

Wanneer er wel een flashover ontstaat, is de kans groot dat de flashover langs het plafond plaatsvindt. De ontstane brand kan op deze manier de vluchtweg van alle aanwezigen blokkeren.

Flashover bij een verlaagd plafond

Een nog groter risico vormt de flashover bij een verlaagd plafond. Een verlaagd plafond houdt in dat er nog een ruimte tussen het plafond en het dak in zit. De brandbare gassen verplaatsen zich tijdens de brand naar de ruimte tussen het verlaagde plafond. Ze kunnen zich daar ophopen en de kans op een flashover wordt steeds groter. Als er hier een flashover optreedt, kan het plafond instorten. Bij het instorten van het plafond kunnen de nog aanwezige mensen (brandweerlieden) vaak niet meer wegkomen.

Flashover in aangrenzende ruimte

Waar veel mensen de fout mee ingaan, is dat een flashover altijd in de brandende ruimte moet plaatsvinden. Dit is fout, omdat een flashover ook in een aangrenzende ruimte kan plaatsvinden. Bij een flashover in een aangrenzende ruimte zal er na de flashover ook brand ontstaan in de aangrenzende ruimte. Er staan dan twee (of meer) ruimtes in brand. Een aangrenzende ruimte kan bijvoorbeeld een kamer, kast of gang zijn. Maar ook kan het gaan om een ruimte boven of onder de brandende ruimte.

De aangrenzende ruimte kan zich tijdens de brand vullen met brandbare gassen. De gassen kunnen in deze ruimte komen door bijvoorbeeld deuropeningen, doorgebrande scheidingsconstructies, kieren en openstaande ramen. Wanneer in deze ruimte de concentratie brandbare gassen hoog genoeg is, kan de brand dit brandbare mengsel ontsteken. De ontstekingsbron kan een kleine steekvlam of vonk zijn (afkomstig van de brandende ruimte), maar ook een elektrische vonk door kortsluiting kan de gaswolk in de ruimte ontsteken.

Signalen die duiden op een (naderende) flashover in een aangrenzende ruimte kan je vergelijken met de signalen van een 'standaard' flashover.

• De ruimte grenst aan een ruimte met een brandhaard.
• Grote hoeveelheden rook vullen de ruimte.
• De hitte is duidelijk voelbaar. Mensen in deze ruimte worden door de hitte gedwongen om zo laag mogelijk bij de grond te blijven.

Flashover door een herontsteking

Op het moment dat  de brand net geblust is bestaat er nog steeds het risico op een flashover. De ruimte is vlak na de blussing nog gevuld met hitte, brandbare gassen en smeulende materialen. De smeulende materialen, de gaswolk en de hitte kunnen ervoor zorgen dat er een flashover optreedt. Het optreden van een flashover op dit moment kan zeer gevaarlijk zijn voor aanwezige brandweermensen, omdat hun vluchtweg afgesneden kan worden.

Er zijn enkele aanwijzingen die kunnen wijzen op een naderende flashover door herontsteking, namelijk:

• Er is nog veel hitte en brandbare gassen aanwezig na de blussing
• Er zijn smeulende voorwerpen aanwezig, bijvoorbeeld een smeulend schuimmatras.

Uiterste voorzichtigheid

Het mag nu wel duidelijk zijn dat een flashover vele gevaren en risico's met zich meebrengt. Voor brandweerlieden die zich in een ruimte of een pand bevinden, is een flashover zeer gevaarlijk. Het kan namelijk de vluchtweg blokkeren en brandweerlieden kunnen in een paar seconden volledig ingesloten worden door brandende voorwerpen. Hiervoor is het zeer belangrijk dat elke brandweerman en -vrouw zich bedacht is op de ernstige gevaren van een flashover. Het zal namelijk niet de eerste keer zijn dat er een brandweerman is overleden aan de gevolgen van een flashover.

Maatregelen bij een (naderende) flashover

Zoals al vermeld is, is een flashover zeer gevaarlijk voor de aanwezige brandweerlieden. Er zijn een aantal veiligheidsmaatregelen om een flashover en de gevolgen ervan te voorkomen, namelijk:

• Algemene veiligheidsmaatregelen
• Veiligheidsmaatregelen bij het binnentreden
• Ventileren
• Koelen.

Algemene veiligheidsmaatregelen

Algemene veiligheidsmaatregelen met betrekking tot een flashover zijn:

• Wees alert op signalen die een dreigende flashover aankondigen. Belangrijk is om deze signalen tijdig te herkennen. Zo kan een dikke, zwarte rooklaag het brandende gas bij het plafond verdoezelen, zodat de brandweerman deze niet opmerkt.
• Blijf bij een brand zoveel mogelijk buiten. Alleen als het nodig is, gaat u het pand binnen.
• Draag goede beschermende kleding (bluspak en adembescherming). Draag deze ook op de voorgeschreven manier.

Veiligheidsmaatregelen bij binnengaan ruimte

• Ga alleen een ruimte in als het echt noodzakelijk is (bijvoorbeeld een slachtoffer).
• Gassen die in de ruimte aanwezig zijn moeten gekoeld worden. Door bij het binnentreden van een ruimte te besproeien, heeft u de mogelijkheid om een flashover te voorkomen of de flashover in kracht te verminderen.
• Controleer de deur op hitte.
• Bij het openen van een deur laag en naast de deur zitten. Ook kunt u de deur als een schild gebruiken. Het laag aan de grond blijven heeft als doel om de gevolgen van een flashover voor uzelf te beperken (de meeste flashovers vinden in de bovenste helft van de ruimte plaats).
• Bij het binnengaan van een ruimte moet u altijd laag blijven.
• Bescherm bij het binnengaan van een ruimte altijd met een straal.
• Zorg dat uw terugtocht veilig is.

Ventileren

Tijdens het blussen van een brand kan het zijn voordelen hebben om te gaan ventileren. Hitte is namelijk de directe oorzaak voor het ontstaan van een flashover. Ga echter niet op eigen houtje ventileren, de bevelvoerder moet opdracht geven om een raam open te gaan zetten. Met repressieve ventilatie (bijvoorbeeld een ventilator neerzetten) kunnen de hete brandgassen afgevoerd worden en zal de temperatuur dalen. Doordat brandgassen en hitte afgevoerd worden, vermindert de kans op een flashover aanzienlijk.

Koelen

Tijdens het bestrijden van een brand kan koeling de kans op een flashover verlagen. Tijdens het koelen gaat de brandweerman als volgt te werk:

• Houd de deur gesloten, terwijl u straal gereedmaakt.
• Het is van belang om de deur zo weinig mogelijk open te maken. Wanneer de deur op een kier openstaat, koelt u met een nevelstraal de hete lucht, brandgassen en rook.
• Bij het koelen is het belangrijk om een sproeistraal te gebruiken. De sproeistraal koelt de aanwezige gassen. Let hierbij op dat u pulseert tegen het plafond aan. Pulseren is korte stoten water tegen het plafond aanspuiten.
• Belangrijk is om de ruimte zoveel mogelijk te koelen, hierbij dient u wel te letten op stoomvorming. Stoom is heet en belemmert uw zicht enorm.
• Ook ruimten waar geen brand is moeten gekoeld worden. Dit om een flashover in een aangrenzende ruimte te voorkomen.